Een dieet heeft vaak een omgekeerd effect: je valt enkele kilo’s af maar deze kilo’s komen er meestal snel weer bij. In de meeste gevallen komen er zelfs meer kilo’s bij dan dat je verloren bent tijdens je dieet. Dit fenomeen kennen we als het jojo-effect. Begin je na een dieet “normaal” te eten dan zal je lichaam reageren op het extra aanbod van eten door dit direct op te slaan als reserve. Hoe zit dit proces precies in mekaar?
Zo word je een jojo: een stappenplan
- Start van het dieet: je beslist om minder te gaan eten.
- Het resultaat laat niet lang op zich wachten doordat je snel water verliest. Dit water is voornamelijk afkomstig uit spiermassa (je spieren bestaan voor 70 % uit water). Eet je te weinig dan zal je lichaam in eerste instantie eiwitten uit spieren gebruiken als brandstof. Door het vocht dat daarbij vrijkomt lijkt het dat je snel afvalt. Je verliest dus spiermassa in plaats van vet!
- De volgende stap is dat je lichaam in spaarstand gaat door het voedseltekort. Hierdoor wordt je stofwisseling trager met als gevolg dat ook de vetverbranding in een lagere versnelling gaat. Alle energie die kan uitgespaard worden zal direct weer opgeslagen worden als lichaamsvet want het lichaam weet niet tot hoe lang de crisis zal duren. Ondertussen blijf je nog steeds vocht en spiermassa verliezen!
- Ondertussen zakt je humeur naar een dieptepunt door honger, gebrek aan voedingsstoffen, .. De Engelsen noemen dit gevoel “hangry” een samentrekking van hunger en angry.
- Doel bereikt? Dan is dit het einde van het dieet! Je kan niet wachten om te vieren met lekker eten om jezelf te belonen. Bovendien mag je vanaf morgen opnieuw eten zoals voor het dieet.
- Nu komen er een hele hoop extra calorieën ter beschikking. Je lichaam herinnert zich maar al te goed de voorbije voedselcrisis en wil voorraden aanleggen voor een toekomstige hongerperiode. Het gevolg is dat die extra calorieën onmiddellijk omgezet worden in vet.
- Dit is het jojo-effect: alle verloren gewicht komt terug met als bonus extra gewicht.
- Je maakt je klaar voor het volgende dieet.
- Spoiler alert: hoe meer keer op dieet hoe hardnekkiger het jojo-effect wordt.
Oorzaak van het jojo-effect
Het jojo-mechanisme wordt getriggerd door het oudste deel van je brein: het reptielenbrein. Dit deel van je brein reageert instinctief en automatisch en controleert de vitale functies van je lichaam. Het is enkel gericht op overleven waardoor je er geen bewuste controle over hebt. Eten is van levensbelang en staat onder controle van dit reptielenbrein. Een groot deel van je eetgedrag ligt dus buiten je bewuste wil!
Op het moment dat je met een dieet start, komt je reptielenbrein in opstand. Het reptielenbrein is immers gericht op overleven en kent maar één reactie op een tekort aan eten: alles uit de kast halen (letterlijk dan) om jou meer te laten eten.
Uit onderzoek blijkt dat het reptielenbrein in extreme en blinde paniek slaat bij grote veranderingen in het normale patroon, zoals bijvoorbeeld een crashdieet. Bij dit type dieet eet je beduidend minder dan je nodig hebt.
Ons brein in grote lijnen
Om een idee te hebben hoe ons brein omgaat met eten is het interessant om een blik te werpen op de delen van ons brein die van belang zijn voor ons eetgedrag.
Sterk vereenvoudigd bestaat ons brein uit 3 grote delen:
- Reptielenbrein: oudste deel van het brein en de baas over hoe ons lichaam omgaat met voeding. Afvallen betekent voor dit deel van het brein het sein om de noodtoestand af te kondigen.
- Zoogdierenbrein: je reservoir van emoties en een soort verbindingssysteem tussen reptielenbrein en prefrontale cortex. Dit systeem slaat herinneringen op en speelt een rol bij beloning. Ons brein is van jongsaf aan getraind om eten te zien als een vorm van beloning.
- Prefrontale cortex: het denkend brein waardoor je bijvoorbeeld in staat bent dit te lezen.
Ik ben toch geen reptiel?
“Maar we zijn toch voldoende geëvolueerd en kiezen zelf wat we eten” hoor ik je denken. Het klopt dat je menselijk brein kan redeneren en doordachte beslissingen kan nemen, maar het wordt vaak overstemd door de instincten van je reptielenbrein of door het beloonsysteem van je zoogdierenbrein. Je start een dieet altijd vanuit je denkend brein met de intentie om gezonder te worden of minder te wegen, maar je reptielenbrein heeft daar geen boodschap aan. Je reptielenbrein houdt van een constante voedselinname omdat dat veiliger is voor jou, want het geeft je meer kans op overleving.
Stabiel gewicht zonder jojo-effect : een zaak van lange duur
Wens je een lager lichaamsgewicht zonder jojo-effect dan is dit een zaak van lange duur. Je moet ervoor zorgen dat het reptielenbrein niet in de gaten heeft dat er minder gegeten wordt. Op die manier vermijd je dat het in opstand komt en de noodtoestand afkondigt.
Heb je last van overgewicht dan moet je je realiseren dat dat niet van de ene dag op de andere dag gekomen is. Geef je lichaam dan ook de tijd om geleidelijk aan naar een lager lichaamsgewicht te evolueren.
Wil je op dieet dan zal je reptielenbrein er alles aan doen om je te saboteren. Hierdoor bereik je met een dieet net het omgekeerde van wat je voor ogen had: meer gewicht in plaats van minder gewicht. Door te diëten kan het zijn dat je de controle over je eten kwijtraakt en meer gaat eten. Soms gebeurt dit controleverlies zelfs al tijdens het dieet doordat je jezelf “beloont” voor je dieetinspanningen.
Wil je af van het jojo-effect en streef je op lange termijn naar een stabiel gewicht dan zal je moeten leren omgaan met je reptielenbrein door de dieetcyclus te doorbreken. In deel 5 gaan we nog dieper in op de negatieve spiraal van de dieetcyclus.
Wil je af van het jojo-effect?
Ja! Ik wil graag professionele begeleiding door een gespecialiseerde diëtiste!
Leg vandaag je afspraak vast in mijn online agenda.
Heb je bijkomende vragen?
Stuur me je vraag door via het contactformulier.
Lees de overige delen in deze reeks:
- Gewicht en geluk
Een dieet niet helpt om blijvend gewichtsverlies te bekomen. Een brand blus je immers niet met olie! - De illusie van controle tijdens een dieet
Wie heeft tijdens een dieet echt de touwtjes in handen? - Honger en dieet
Een stabiel lichaamsgewicht krijg je door te luisteren naar je hongersignalen. - Het jojo-effect: hoe een dieet zorgt voor meer gewicht
Een dieet heeft vaak een omgekeerd effect: je valt enkele kilo’s af maar deze kilo’s komen er meestal meteen weer bij. Hoe komt dit? - De dieetcyclus: de 4 fasen van een dieet
“Moetivatie” is de oorzaak van de vicieuze cirkel van eten, belooneten, overeten en diëten. - Gevolgen van minder koolhydraten eten tijdens een dieet
Hoe kan een schema weten hoeveel eten jij nodig hebt? Neem zelf de touwtjes in handen! - Theorie en praktijk van eten
De meeste dieetschema’s zijn louter gebaseerd op theorie, maar werken in de praktijk niet. - Dieet en de weegschaal: een duivelse combinatie
Je weegschaal kan ervoor zorgen dat je vast blijft zitten in de dieetcyclus.
Start jij je dag met de weegschaal? Welke impact heeft dat op jou en je humeur? - Vervang de weegschaal door de gelukschaal
Wil jij lekker in je vel zitten, installeer dan een gelukschaal. Vervang de cijfers van je weegschaal door vriendelijke gedachten: zoals blij zijn, je goed in je vel voelen, je gelukkig voelen. - Eten zonder zorgen: hoe pak je het aan?
Wil je eten zonder zorgen dan focus je op een gezonde levensstijl. Als diëtiste coach ik je tijdens een persoonlijke begeleiding met motiverende eetsessies.